نگاهی به پیامدهای قرارداد ۱۳۵۱ بر سر حقابه هیرمند / تصمیم احمقانه اما ملوکانه!

روز ۲۳ اسفند سال۱۳۵۱ «هویدا» از طرف ایران و «محمد موسی شفیق» نخست‌وزیر افغانستان از طرف دیگر، زیر قراردادی را امضا کردند که به ظاهر قرار بود به اختلاف و بحث‌های ۱۱۷ساله بر سر حقابه ایران از هیرمند پایان بدهد. اختلاف‌ها البته پایان نگرفت و هنوز هم بیش و کم ادامه دارد، اما حقابه ایران از ۵۰درصد به ۱۴درصد کاهش یافت!

داوری انگلیسی
ماجرای هیرمند و حقابه‌اش فقط به دو سه دهه اخیر، وقوع خشکسالی‌های متعدد و رفتارهای لجوجانه طالبان محدود نمی‌شود.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند! این قصه سری به درازای دست‌کم ۱۷۰ سال دارد و همه‌اش به معاهده پاریس و جدا شدن «هرات» از ایران برمی‌گردد. حاکمان آن زمان هرات که در پی جدا شدن از ایران قدرت پیدا کرده بودند هربار به بهانه‌های مختلف ازجمله کاهش نزولات جوی و... از رسیدن آب به ایران جلوگیری می‌کردند. دامنه اختلافات که بالا گرفت قرار شد دو کشور، انگلستان را قاضی کرده و ماجرا را فیصله دهند. انگلیسی‌ها اما از آنجا که خودشان عامل اصلی جدایی افغانستان از ایران بودند شاید ترجیح دادند حقابه هیرمند در تنظیم روابط دوکشور نقش استخوان لای زخم را داشته باشد و هرازچندی عفونت کند و بشود در راستای سیاست تفرقه بینداز و حکومت کن، از آن استفاده کرد! خلاصه ۱۵ سال پس از جدایی افغانستان و ایران، داور انگلیسی به جای تعیین دقیق حقابه‌ها،اختلافات مرزی را مثلاً حل و در ضمن آن تأکید کرد دو کشور نباید توی مرز خودشان عملیات حفاری و یا کارهایی انجام دهند که موجب کاهش آب لازم برای آبیاری سواحل هیرمند شود. «گلد اسمیت» انگلیسی در واقع جوری رفتار کرده بود که دو طرف بتوانند به اندازه مساوی از آب هیرمند استفاده کنند. اواخر قرن ۱۹ اما عملیات مختلف و کانال‌ها و نهرهایی که داخل خاک افغانستان زده شد، صدای اعتراض ایران را بلند کرد. اختلافات دوباره شدت گرفت و در نهایت در سال ۱۲۸۱ قرار شد « مک ماهون» انگلیسی در این باره داوری کند. سه سال بعد رأی آقای قاضی صادر و دوسوم آب به افغانستان و یک سومش به ایران تعلق گرفت. ایران اعتراض کرد، رأی را نپذیرفت و قراردادی هم امضا نشد تا دو طرف توافق کنند حقابه هیرمند براساس پیشنهاد سابق داور انگلیسی به صورت ۵۰-۵۰ تقسیم شود. بنابراین درگیری و اختلاف مثل آتش زیر خاکستر باقی ماند تا طی سال‌های ۱۳۱۱ تا ۱۳۱۵ دوباره بالا بگیرد و با یک توافق موقت که حق استفاده از آب بند کمال‌خان در افغانستان به ایران داده شد، ماجرا فعلاً فیصله پیدا کند. سال‌های ۱۳۱۵ تا ۱۳۲۰ بدعهدی حاکمان افغانستان ادامه پیدا کرد و تعداد بندها و سدهای فرعی ایجاد شده روی هیرمند افزایش پیدا کرد تا طی این سال‌ها شاهد هشدارهای پی‌درپی ایران مبنی بر بدعهدی طرف مقابل باشیم. کشاکش ادامه پیدا کرد تا این بار آمریکایی‌ها پادرمیانی کنند... ماجرا اما فیصله پیدا نکرد و در سال‌های ۱۳۲۷ یا ۱۳۳۳ و ... شدت بیشتری پیدا کرد تا همان‌طور حل نشده برسد به سال ۱۳۵۱ و وادادگی یکباره «محمدرضا پهلوی»!

سخت نگیریم
سری بزنیم به خاطرات «اسدالله علم» وزیر دربار وقت که با همه سرسپردگی و ارادتی که به محمدرضا پهلوی دارد، بابت قرارداد۱۳۵۱ حسابی از دست ولی‌نعمتش شاکی می‌شود: «... این کابوس مرا در خود فرو می‌برد. مدتی راه رفتم، مدتی فکر کردم، چندین دفعه استعفا از خدمت نوشتم، باز پاره کردم. فکر می‌کردم کار گذشته را استعفای من دوا نمی‌کند... تیر از شست گذشته است، دیگر هیچ. هزار بار به نعیم‌خان درود فرستادم و به دولت(ایران) لعنت. مرتیکه مثل شیر آمد و تهدید کرد که اگر می‌خواهید کمک به ما را در گرو آب هیرمند نگه دارید، ما نمی‌خواهیم و این بدبخت‌ها آن‌قدر از چپ‌گرایی افغانستان (گرایش حاکمان افغانستان به شوروی) ترسیدند که همه شرایط را قبول کردند و بالاخره دیشب ضربه آخر را زدند. کسی چه می‌داند؟ شاید هم از ارباب‌های نامرئی دستور ارتکاب این خیانت را داشتند... به حدی بدحال بودم که به دفتر کار خودم هم نرفتم... مثل این است که یک قطعه گوشت بدن مرا بریده‌اند و پیش چشم من جلو سگ انداخته‌اند...».
جای دیگری در خاطراتش  می‌نویسد که چند ماه بعد از امضای قرارداد چقدر برای عدم مبادله اسناد توافق میان ایران و افغانستان تلاش کرده است: «صبح شرفیاب شدم... قرارداد هیرمند و کار سیستان را عرض کردم. فرمودند: آخر اگر ما به افغان‌ها سخت‌گیری بکنیم در دامن روس‌ها می‌افتند. عرض کردم: این یک مسئله جداگانه است و این‌ها به هر حال در دامن روس‌ها افتاده‌اند، زیرا عمر داوود آفتاب لب بام است. پس چرا ما سند را مبادله کنیم و یک سند محکمی به دست دولت کمونیست بعدی افغان بدهیم؟ بهتر است قرارداد مبادله نشود. فرمودند: به هر حال ما باید از همین آبی که داریم استفاده خوب بکنیم!»

سالی۴۰ میلیون تومان
علم پس از تصویب مجلس ایران چند روز قبل از مبادله قرارداد دوباره به شاه اصرار می‌کند که قرارداد را مبادله نکنند، شاه می‌گوید که: «پس از آنکه قانون به توشیح من رسیده و اعلان شده، دیگر مبادله شدن و نشدن قرارداد تأثیری ندارد». علم به قول خودش، جسارت می‌کند و می‌گوید: «مثل هزاران خلاف که به عرض مبارک می‌رسانند... سندی تا به دست آن‌ها (افغان‌ها) نرسد به چه چیز می‌توانند استناد کنند؟» شاه می‌گوید: «نمی‌خواهیم بین ما به هم بخورد!»
نگاه هویدا به سیستان و پیامدهای نرسیدن آب کافی به آن هم در نوع خودش جالب است. طبق نوشته‌های «علم» هویدا در مقابل اعتراض‌ها به قرارداد و اینکه سیستان لطمه خواهد خورد استدلال می‌کرده که: «سیستان ارزش اقتصادی ندارد، همین  حالا هم حداکثر سالی ۴۰ میلیون تومان عایدی می‌دهد... این پول ۲۴ ساعت فروش نفت ماست!»

خبرنگار: مجید تربت‌زاده منبع: قدس آنلاین مجید تربت‌زاده

منبع: قدس آنلاین

کلیدواژه: رودخانه هیرمند سال ها

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.qudsonline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «قدس آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۹۹۴۵۲۳۶ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

اعتراف روزنامه غربگرا: ایران  سه بر صفر از آمریکا جلو است

یک روزنامه وابسته به طیف اصلاح‌طلبان می‌گوید: باید برای آمدن ترامپ آماده شویم، این روزنامه در عین حال تلویحا اذعان کرده که منطق مقاومت جواب داده و ایران سه بر صفر از آمریکا جلو است.

به گزارش مشرق، روزنامه کیهان در ستون خبر ویژه خود نوشت: روزنامه هم‌میهن نوشت: «اگرچه هنوز با قاطعیت نمی‌توان گفت بازگشت ترامپ قطعی است اما باید برای بازگشت او سناریوهایی تدارک دید و باور به اینکه همه‌شان مثل هم هستند در دوران بلوغ جمهوری اسلامی پذیرفتنی نیست. مهم‌ترین خطر بازگشت ترامپ برای ایران، برخلاف تصور این نیست که امکان احیای برجام را منتفی می‌سازد، چون همین حالا هم بخت احیای برجام بالا نیست. اگر ترامپ بازگردد،

دو خطر اصلی متوجه ایران خواهد بود و جا دارد به این دو بیندیشند: نخست اینکه به احتمال زیاد، تکلیف اوکراین را یک‌سره می‌کند و بعید است بگذارد جنگ اوکراین بیش از این ادامه یابد. در این حالت، ایران نمی‌تواند مانند حالا نفت صادر کند. اگر صادرات نفت خام ایران از ۲۰۰ هزار بشکه در اواخر دولت روحانی به یک میلیون بشکه در روز رسیده (و آمار رشد اقتصادی‌ای که دولت به آن می‌بالد نیز ناشی از همین است) به خاطر این نیست که جو بایدن چشم خود را به روی فروش نفت به چین بسته، بلکه ناشی از جنگ اوکراین است که نمی‌توانند همزمان خریداران و مشتریان را از چند نقطه در تنگنا بگذارند. پس مهم‌ترین آسیب ایران می‌تواند کاهش فروش نفت باشد. نکته دوم اینکه ایران از سه تحول بازگشت طالبان در افغانستان، جنگ اوکراین و غزه سود برده و در اصطلاح فوتبالی سه بر صفر جلو است و ترامپ اگر بخواهد سر به سر ایران بگذارد، این برتری سه بر صفر را باید از بین ببرد. اول: ناامن کردن مرزهای شرقی و تضعیف بازار هرات. دوم: تغییر وضعیت غزه به‌گونه‌ای که ایران از آن سود نبرد و سوم: همان که در بالا اشاره شد؛ اوکراین».

هم‌میهن می‌افزاید: به یاد آوریم که در سال ۱۳۵۹ و در همان مجلس اول دو نماینده با دو دیدگاه کاملاً مخالف در غالب امور داخلی، در مورد مشترکی هشدار دادند و آن هم این که بعد از مرگ شاه ادامه گروگان‌گیری آمریکایی‌های شاغل در سفارت سالبه به انتفاء موضوع است و موجب روی کار آمدن رقیب جیمی کارتر خواهد شد. در حال حاضر ایران نمی‌تواند برای ماندن بایدن کار خاصی انجام دهد؛ مگر آنکه نقش ویژه‌ای در غزه یا اوکراین ایفا کند. اما باید برای فردای احتمالی سناریو داشت؛ فردایی که ترامپ درصدد جبران آن برتری در سه حوزه برخواهد آمد. از تحول افغانستان نفع امنیتی و اقتصادی (بازار هرات و اضافه شدن به بازار سلیمانیه)، از تحول اوکراین نفع سیاسی و اطمینان از وتوی قطعنامه‌ها در شورای امنیت سازمان ملل و از غزه نفع سیاسی چراکه اکنون به جای پیمان ابراهیم و نزدیک شدن اسرائیل به مرزهای ایران دانشگاه‌های آمریکا و حتی کانادا شاهد اعتراضات سراسری است و تکاپوی تشبیه حماس به داعش به شکست انجامیده و موج حمایت از فلسطینی‌ها همه جا برخاسته است. مهم‌ترین مراقبت وزارت خارجه باید حفظ همین سه موقعیت باشد تا ترامپ آنها را منتفی نکند و به هدر ندهد. در اصطلاح فوتبالی مراقب سه گل خودمان باشیم! در غزه البته با فاجعه انسانی روبه‌روییم و در اوکراین در اندازه‌ای کمتر.».

درباره این تحلیل گفتنی است:

۱) آمریکا در حوزه اقتصادی بیشترین سود را به خاطر تحریم روسیه و فروش گران‌قیمت نفت و گاز خود به اروپا می‌برد، به نحوی که برخی دولتمردان فرانسه و آلمان بارها از قیمت پنج برابر شده گاز آمریکا گلایه کرده‌اند.

۲) یکسره کردن کار جنگ اوکراین، دست اروپا و آمریکا نیست، آن هم در وضعیتی که روسیه در موضع قدرت قرار دارد.

۳) افزایش فروش نفت ایران، ربطی به جنگ اوکراین ندارد؛ بلکه نتیجه مایوس شدن از دغلبازی‌های برجامی غرب و اهتمام به دور زدن تحریم هست بایدن هم نتوانست دخالتی در معاملات نفتی ایران و چین بکند، نه این که به ادعای هم‌میهن، چشمانش را ببندد!

۴) آمریکا فارغ از آمد و شد رؤسای جمهور در کاخ سفید، در افغانستان متحمل شکست سنگینی شد و به ناچار، این کشور اشغال شده را تخلیه کرد. پس از آن هم تلاش زیادی برای ناامن‌سازی مرز افغانستان با ایران، درگیری دوطرف و ایجاد بی‌ثباتی صورت گرفت که ناکام ماند. به عبارت دیگر، دوران بایدن، اوج تلاش‌های مشترک آمریکا و انگلیس و اسرائیل برای بی‌ثبات‌سازی مرزهای شرقی ایران بود و ناکام ماند.

۵) در موضوع جنگ غزه نیز، پای آمریکا در هر صورت گیر است؛ چه به حمایت از اسرائیل ادامه دهد و چه شکست بزرگ را پس از هفت ماه حمایت همه‌جانبه نظامی و اقتصادی بپذیرد. آمریکا نخواهد توانست چیزی جز خسارت‌های سنگین، از سرانجام جنگ غره درو کند.

۶) اذعان هم‌میهن به این که ایران دست کم سه بر صفر در تحولات منطقه از آمریکا جلو افتاده، در حالی است که محافل غربگرا تا همین چند سال قبل می‌گفتند آمریکا کدخدای دنیاست و ظرف پنج دقیقه می‌تواند تمام توان نظامی ما را نابود کند و بنابراین به ادعای نشریه صدا (که سردبیرش با هم‌میهن مشترک است) باید مانند برّه و برده و از موضع تحقیرشدگی، با ترامپ یا بایدن مذاکره کرد!